128 yıl sonra arşivden çıkan Türkiye görüntüleri

Fotoğraf, Eminönü Yeni Cami basamaklarından 1928’de çekildi. Bugünle kıyaslandığında o kadar büyük farklar var ki... İnsan çok az ama hepsi gayet şık... Neredeyse herkes takım elbiseli... Birkaç araç ve at arabası yayaların arasından farklı yönlere gidiyor... Belli ki yeni yeni oluşmaya başlayan trafik doğaçlama akıyor... Fotoğraflar: Maynard Owen Williams

İşte 128 yıl önce kurulan belgesel devi National Geographic'in arşivinden “Görmediğimiz Türkiye”

SAMSUN’A VEDA Büyük gemiler açıkta bekliyor. Ve “mübadele” ile Yunanistan’a gidecek Samsunlu Rumlar sallarla onları götürecek gemiye taşınıyor. Yıl 1923... Fotoğraf: Frank America/ Near East Relief

BUZLU BOĞAZ BUZLU BOĞAZ Takvimler tam olarak 1 Mart 1929’u gösteriyor. Rumeli Hisarı onca yıldır gözlediği Boğaz’dan geçen buz kütlelerinin tanığı, bu defa. Anadolu Hisarı karşı kıyıda. Fotoğraf: Maynard Owen Williams

İZMİR’DE DEVE KERVANI Anadolu’nun iç bölgelerinden yola çıkan bir kervan. Develer sırtlanmış bütün yükü. Aralarında bir iki de eşek. Tozlu yollar kat edilmiş. İzmir’in içinden geçip yüklerini boşaltacakları yere, muhtemelen limana doğru ilerliyorlar. Yıllardan 1924. Fotoğraf: Thomas Bleyler, Jr.

MÜBADELE 29 OCAK 1923 “Mübadele”nin Anadolu’dan aldığı bir gemi dolusu insan, İstanbul Boğazı’ndan geçiyor. İnsanlar ayakta, denkleri yanlarında. Yolculuk Yunanistan’da son bulacak. FOTOĞRAF: FRANK AMERICA/ NEAR EAST RELIEF

ADALET KÜRSÜSÜNDE KADINLAR Ankara’da bir duruşmayı gösteren ve 1943 tarihini taşıyan bu fotoğrafın arşiv kayıtlarına düşülmüş resimaltı notları şöyle: Mahkemede cinsiyetler konusunda genelde görülen düzen burada tersine çevrilmiş. Hakim ve savcı kadın. Kâtip ve mübaşir erkek. “Türkiye’de kadınlar 1926 yılı ve sonrasında uygulamaya konan özgürlükçü yasalar sayesinde önemli mesleklerde erkekleri büyük oranda geride bırakıyor.” Fotoğraf: George Pickow/ Three Lions, INC.

ADALET KÜRSÜSÜNDE KADINLAR Ankara’da bir duruşmayı gösteren ve 1943 tarihini taşıyan bu fotoğrafın arşiv kayıtlarına düşülmüş resimaltı notları şöyle: Mahkemede cinsiyetler konusunda genelde görülen düzen burada tersine çevrilmiş. Hakim ve savcı kadın. Kâtip ve mübaşir erkek. “Türkiye’de kadınlar 1926 yılı ve sonrasında uygulamaya konan özgürlükçü yasalar sayesinde önemli mesleklerde erkekleri büyük oranda geride bırakıyor.” Fotoğraf: George Pickow/ Three Lions, INC.

NÜFUS Yıl 1929. Üçhisarlı damat almış eline düğün bayrağını. Gelin alayı tüm aile kalabalığıyla birlikte ilerliyor. Arkada gelinin köyü. FOTOĞRAF: MAYNARD OWEN WILLIAMS

KÖY İMAMI JİMNASTİK HOCASI 1933 yılı, Bursa yakınlarında bir köy. “Bu küçücük köy bile modern jimnastik hareketlerinden bihaber değil.” Fotoğrafçı, “Türkiye Cumhuriyeti din ve devlet işlerini birbirinden ayırmış olsa da” diyor, “eğitmen eksikliği nedeniyle köy imamı hem öğretmen hem de jimnastik hocası olmuş.” FOTOĞRAF: KURT VE MARGOT LUBİNSKİ

MODERN İTFAİYE “Artık İstanbul itfaiyesi yaya değil” diyor fotoğrafçı 1928’de. “Modern itfaiye arabaları var.” Ve resimaltına düştüğü nota şöyle devam ediyor: “Ama fotoğraftaki bir itfaiye aracı değil. Belki caddeleri temizlemek için kullanılan bir su tankı. Belki de değil. Öğrenemedim.” Fotoğrafçının bütün bildiği aracın burada pompayla Haliç’ten su çektiği. Oysa ki gerçek şöyleydi: O zamanlarda bu araçlar her iki işe de yarar; yangın olunca yangına gider, normal zamanlarda caddeleri temizlerdi... FOTOĞRAF: MAYNARD OWEN WILLIAMS

BEBEK BALIKÇILARI Dizi dizi yalılarıyla Bebek kıyıları. 1930 tarihiyle kayıtlara girmiş bu fotoğrafta, bugünün balıkçı lokantalarının yerinde o zamanlarda da yine balıkçılar var. Ama büyük farkla, boğazdan ağ dolusu balık çeken balıkçılar. Zaman, “nerede o eski günler” zamanı; akıntı burnu yalılarının önünde “yedek” denilen daracık kaldırımlar var. Yani fotoğrafta görüldüğü gibi insanların yedekleşe, imece usülü, akıntıya kapılan kayıkları ya da geceden denize attıkları balık ağlarını çektikleri minik rıhtımlar. FOTOĞRAF: MAYNARD OWEN WILLIAMS

Yıl yine 1928. Altın Boynuz’dan şaşırtıcı bir görüntü. Yük taşıyan yelkenliler, Haliç kıyısına hınca hınç dizilmiş. Islak yelkenler rüzgarda kuruyor. Süleymaniye Camii, tüm ihtişamıyla arkada solda...

Galata sokaklarında 1928’in Kurban Bayramı öncesi... Kurbanlıklar satılmak üzere götürülüyor. O devirde İstanbul’da kurban olarak büyükbaş hayvan kesilmiyor, insanlar koyun ve koça rağbet ediyor.

RADYODA JİMNASTİK SAATİ Ortada mikrofon. Bir yanda eğitmen, karşıda sporcular. Komutlar veriliyor ve anında yerine getiriliyor. Yıl 1944. Radyoda jimnastik saati... Fotoğraf: Maynard Owen Williams

II. Abdülhamid’in 35 bin kareyi bulan fotoğrafları üç kitap halindeyayımlandı. Fotoğrafların derlendiği “Yıldız Albümleri” arşivi,döneme tanıklık etmesi bakımından hazine niteliğinde... Fotoğraf merakıyla bilinen Sultan II. Abdülhamid dünyanın hemen her yerinden, İstanbul'un her köşesinden fotoğraflar çektirerek bunları arşivletti. İşte II. Abdülhamid dönemindeki sosyal hayattan ve törenlerden fotoğraflar; Mahmutpaşa Yokuşu ve Eminönü'nden bir kare.

Soğukçeşme Sokağı ve Ayasofya İmareti kapısı (Gülhane)

Fener-Balat

Kağıthane

Kağıthane

Beykoz'da bir sokak

Ayvansaray

Üsküdar