Fahrettin Paşa'nın çektiği Medine fotoğrafları

1917. Medine'de Jandarma Yarbayı Ahmet Bey'in kumandasında, gönüllü Araplardan oluşan Hecin Süvar Akıncı Alayı. Birinci Dünya Savaşı yıllarında, büyük çoğunluğunun isyana katıldığı doğru olmakla birlikte, savaşın sonuna kadar Osmanlı’ya bağlılığını korumuş Arap kabileleri de vardır. Fotoğrafta, Arap Hecin Süvar Alayı, Medine'de bir yürüyüş sırasında görülüyor.

Tarik-i Müstakim adıyla Medine'de Kuba Mescidi'ne doğru yeni açılan yola ray döşeniyor

1918’de Medine’nin uçaktan görünüşü. Hazret-i Peygamberin mezarının da bulunduğu Mescid-i Nebevi çevresinde kurulmuş olan Medine de pek çok İslam şehri gibi surlarla çevrilidir. Surların hemen dışında, ortada görülen alan Menaha Meydanı'dır.

1916, Medine Tren İstasyonu’nda hareket etmek üzere bir tren, Medine Tren İstasyonu, Hicaz Demiryolu'nun son durağıdır. Osmanlı'nın son dönemlerinde gerçekleşen en büyük projelerden biri olan Hicaz Demiryolu’nun Medine'den sonra Mekke ve Cidde'ye de uzatılması, tasarlanmış ancak mümkün olamamıştır. Medine İstasyonu 1 Eylül 1908'de faaliyete geçer ve 1918 yılı sonuna kadar çalışır. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Hicaz Demiryolu gibi Medine İstasyonu da çürümeye terk edilir.

Müdafaa günlerinde Medine’nin genel görünüşü. Osmanlı dönemi kalesi olan Tophane Kulesi ve arka planda Mescid-i Nebevi görülmektedir.

Yeni Mekke Emiri Şerif Ali Haydar Paşa, Fahreddin Paşa ve Medine Muhafızı Basri Paşa, Medine Telsiz Telgraf İstasyonu’nun temel atma törenine giderken.

Yenbû’l-Nahl harekatında komutanlık çadırı önünde, Fahreddin Paşa cephane sandığı üzerinde otururken, Yarbay Ali Necip Bey solunda, Kurmay başkan Yarbay Kadri sağında ayakta, Yüzbaşı Tahsin Kadri Efendi ise daha geride.

Fahreddin Paşa, çıkarılan bir su kaynağının açılış merasiminde askerlerine su ikram ederken.

1332 Hicaz Kuvve-i Seferiyesi 1335 / Medine-i Münevvere / Hicaz Kuvve-i Seferiyesi Kumandanı Alisi Devletlu Fahreddin Paşa Hazretlerine Arz ve Takdim / Harita Heyet-i Askeriyesinden Topograf ve Yüzbaşı Selahaddin / 30 Teşrinisani 1334 [30 Kasım 1918]

Hicaz Kuvve-i Seferiyesi kumandanı Fahreddin Paşa, kumandası altında yararlılık gösteren birliklerden 42. Alay sancağına, Mescid-i Nebevi'de merasimle "muharebe madalyası" takıyor.

İslam, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Merkezi (IRCICA)’nin Farabi Kütüphanesi’nde İslâm Medeniyeti tarihinde rol oynamış, kültürel miras açısından önem kazanmış şehirleri yansıtan zengin bir fotoğraf arşivi de yer alıyor.

Bu zengin arşivde Sultan II. Abdülhamid’in tarihi Yıldız Koleksiyonu’nun yanı sıra Medine Müdafii olarak tanınan Fahrettin (Türkkan) Paşa’nın kutsal topraklara ait zengin fotoğraf koleksiyonu da bulunmakta. Yüreği Peygamber sevgisiyle dolu bir Osmanlı Paşası olan Fahreddin Paşa, bu sevgisini Medine’de kaldığı sürece Hz. Peygamber’in kabrini sık sık ziyaret ederek göstermiş ve adeta bir türbedar gibi çalışmıştı.

Fotoğrafa olan tutkusuyla tanınan Fahreddin Paşa, Medine'de bulunduğu sırada Hz. Peygamber'in (s.a.v) dünya hayatının geçtiği bu mukaddes mekânları bizzat kendisi fotoğraflamıştı. Fotoğraf tutkusu daha küçükken başlayan Fahreddin Paşa, Fransız mühendislerden ve Pera'daki Febüs Fotoğrafhanesi'nin sahibi Bogos Tarkulyan'dan özel fotoğrafçılık dersleri almış. Müslümanların ibadet ve ziyaret mekânları olarak önemlerini koruyan bu kutsal mekânlar Fahreddin Türkkan Paşa'nın 100 yıllık fotoğraflarıyla günümüze taşındı.

Fahreddin Paşa koleksiyonunda yer alan tarihi fotoğraflardan. Hicret'ten sonra Medine-i Münevvere'de Hz. Peygamber ve arkadaşları tarafından inşa edilen, Hz. Muhammed'in kabrinin de içerisinde bulunduğu mescidin kapılarından biri. Sağ taraf çıkış sol taraf ise giriş. Aynı zamanda çıkış kapısının arkasında Mahmudiyya Medresesi bulunuyor.

Subay, asker ve şehir eşrafının katılımıyla Harem-i Nebevi’nin avlusunda yapılan bir törende Fahreddin Paşa, gösterilen kahramanlıktan ötürü bir alay sancağına nişan takarken görülüyor. Paşa, Medine’de bulunduğu sırada resmi yazışmalarda askerleri için “Mehmetçik” tabirini kullanmakta ve onları Peygamber’in askerleri olarak nitelendirmekteydi. Zira İngiliz oyunlarıyla, bedevilerin isyanlarıyla, açlıkla, susuzlukla, 50 dereceyi aşan kavurucu sıcakla, başta İspanyol Nezlesi ve askerin dişlerini ve çenesini düşüren İskorpit olmak üzere türlü hastalıklarla ve ağır çöl koşullarıyla canla başla mücadele ederek Medine-i Münevvere’yi, Hz. Peygamber’in kabrini son ana kadar savunan, teslim çağrılarını geri çeviren Fahrettin Paşa’nın bu dik duruşu ancak ve ancak Peygamber sevgisiyle izah edilebilir.

Medine-i Münevvere’deki Su Haniya Kalesi Kanuni Sultan Süleyman tarafından yapılmış. Kalenin arkasındaki beş minaresi ile Mescidi el Nabawi gözüküyor. Fotoğraf Sal dağlarından çekilmiş. Mescidi nebevinin kırk bir kapısı bulunuyor. Bir numaralı kapı Babus Selam kapısı, kırk bir numaralı kapı Babul Baki kapısı. Diğer önemli olanları ise iki numaralı kapı Babul Ebu Bekir, üç numaralı kapı Babur Rahme kırk numaralı kapı Babul Cibril, otuz dokuz numaralı kapı Babun Nisa, kapıları. Bazı kapılar birkaç kanat. Ayrı ayrı sayıldığında seksen iki tane kapı eder. Kapılar Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapılmış. Diğer bilinen ilk kapıların da Osmanlı sultanları zamanında yapıldığı biliniyor. Sultan Abdülhamid zamanında 130 yıllık duvarlar restore edilmiş. En kapsamlı yenileme ise II. Sultan Mahmut döneminde yapılmış. Daha sonra ise Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa özellikle Şam kapısının onarımını içeren işlerle ilgili görevlendirilmiş. Sultan Abdülmecid ve Abdülaziz döneminde restorasyonlarla ilgilenilmiş.

İnşaat çalışmaları sırasında molozların tahliyesi.

Al-Haram’da bulunan Bal Al Salam’daki inşaatın molozlarının Manakha Meydanı’na doğru tren yolundan taşınması. Bal Al Salam’da son trenin İstanbul’a varışı sırasında Medine istasyonundan geçerken.

Aqiq vadisinde Fahrettin Paşa’nın yaptırdığı çeşmenin açılışı. Fotoğraf sırasında Fahrettin Paşa askerlere ve açılışa katılanlara su veriyor.

1900’lerde yapımına başlanan Hicaz Demiryolu inşaatı ve 1 Eylül 1908’de Medine-i Münevvere’ye varışı. Sultan Abdülhamit han tarafından yaptırılan tren projesi ile önce Medine’ye oradan Mekke’ye kutsal yolun yolcuları taşınmıştı. Medine haremine giren trenin raylar üzerindeki demir tekerleklerinin gürültüsü Hz. Peygamber (s.a.v)i kabrinde incitmesin diye rayların altına keçe döşenmişti. Anbariyya tren istasyonunun içerisinde ve Osmanlı yapısı ufak bir Mescit. Hz. Peygamber, Bedir savaşına giderken burada orduyu denetlemiş, küçük gördüğü çocukları geri çevirmiş ve buradaki Sukya kuyusundan abdest alıp su içmiş.

1.Dünya savaşı başladıktan sonra 14 Kasım 1914’te Şeyh Hayri Efendi cihat fetvası vermiş. Fotoğrafta Basri Paşa ve kamu görevlileri ellerini açmış dua ederken görülüyor.

Medine-i Münevvere suru ve semtlerini gösteren bu fotoğrafta Harem-i Nebevî, Agavat Mahallesi Zervan Mahallesi, Hz. Peygamber’in[s.a.v.] halalarının mezarı, Baki Kabristanı, Ehl-i Beyt Kabristanı, Tîbe Hamamı ve kapısı, Derb el-Cenaiz Caddesi, Babü’l-Habis (muhtemelen), telsiz binası, Halidiye Karakolu, Ayyaşe, Tabbaha ve Temmare çarşıları, Mısır (Süveyka) Kapısı, Habbabe Çarşısı, Belediye, Ayniye ve Mısır kapıları arasında alt sur, Küçük Şam Kapısı, Menaha meydanı, savunma merkezi veya divan, kışla, Şam Kapısı Kalesi, Büyük Şam Kapısı, alt sur, Menahatü’l-Hatab, Ebi Cide Vadisi, Hz. Ömer Mescidi, Ghamama Mescidi, Hz. Ali Mescidi, Hükûmet Konağı, Tercüman Hamamı, Hz. Ebu Bekir Mescidi ve Berabih bölgesi seçilebiliyor.

Fahrettin Paşa’nın Medine’den ayrılış sahnesi de �zerinde durulması gereken bir konu. İslam toplumu i�in son derece b�y�k bir �neme haiz olan Medine’yi İngilizlere bırakmamak i�in her t�rl� sıkıntıya katlanan, hastalıktan pek �ok askerini kaybeden Fahrettin Paşa, g�zyaşları i�inde son kez Peygamberimiz’in kabrini ziyaret ederek dua etmiş. Kılıcını İngilizlere teslim etmeyip Peygamber Efendimiz’in kabrinin başına bırakmış ve oradan ayrılmamış. Bayrağımı bur�lardan indirtmem, Efendimiz’i bırakmam, diye haykıran ve İngilizlere teslim olmayan ��l Kaplanı Fahrettin Paşa, sonunda Hz. Peygamber’in kabrinden �ıkarılabilmişti.