Asgari ücretli olarak çalışma hayatına devam eden milyonların alacağı zam oranı kesinleşti. 1 Ocak 2024'ten itibaren geçerli olacak yeni zam oranı asgari ücrette 17 bin 2 lira oldu. Asgari ücretin kararlaştırılmasının ardından özel sektörde asgari ücretten yüksek maaş alan kişiler zam oranını araştırmaya başladı.
Asgari ücret artışı özel sektördeki zam oranını da etkiliyor. Peki özel sektör çalışanları için zam yapmak gerekli mi? Zam yapılmayan kişilerin hakları nelerdir? İstanbul Barosu Avukatlarından Cansen Erdoğan merak edilen soruları yanıtladı:
ZAM YAPMA ZORUNLULUĞU YOK!
Erdoğan iş sözleşmesini vurgulayıp, "İş ilişkilerini 4857 sayılı iş kanunu düzenliyor ve bununla ilgili olarak diğer yönetmelik ve mevzuatlar da detayları belirtiyor. İşverenin işçiye ücret ödeme zorunluluğu ve bu ücretin nasıl ve ne şekilde ödenmesi gerektiği bu mevzuatta açıkça yer alıyor.
Ancak ücret artışı ile ilgili bir kanun hükmü bulunmuyor. Genellikle işçiler işe başlarken işverenle bir sözleşme imzalarlar ama o sözleşmede ücret zammı konusunda anlaşılmamışsa bu konu ile ilgili tüm inisiyatif işverene bırakılmıştır.
Yani işveren yıllık ve dönemlik planlamalarında ya da belirli bir kazanımdan sonra ne şekilde zam yapacağına kendisi karar veriyor. İşveren isterse de zam uygulamaz. Ancak işveren ve işçi arasında imzalanmış bir sözleşme varsa ve bu sözleşmede zam konusunda anlaşılmışsa işveren buna uygun hareket etmekle yükümlüdür. Dolayısıyla bir sözleşmesi yoksa işçi işverenden zam yapmasını talep etse de işverenin zam yapma zorunluluğu bulunmuyor. " ifadelerini aktardı.
İşverenin zam yapma zorunluluğu yok. Ancak devlet tarafından kesinleştirilmiş olan asgari ücret sınırının altında maaşla işçi çalıştırmak yasalara ters düşüyor. İşveren asgari ücret ödemekle yükümlülüğüne değinen Cansen Erdoğan, "Asgari ücretle ilgili güncellemeler devletin belirlediği tutarlar ve yüzdeler üzerinden oluyor. Asgari ücretin üzerinde kalan diğer ücretler için herhangi bir zam zorunluluğu bulunmuyor. Tamamen işverenin inisiyatifine kalmış durumda." şeklinde konuştu.
KIDEM TAZMİNATI HAKKI SAĞLANABİLİR
Öyleyse ücret artışı olmayan çalışan için hukuki haklar yer alıyor mu? Avukat Cansen Erdoğan konu ile ilgili şunları açıkladı:
"İşçi -işveren arasında imzalanan sözleşmede, "Her sene zam yapılacak." şeklinde bir madde bulunması halinde, işveren işçiye taahhüt ettiği bu zammı yapmak zorundadır. Yapmazsa işçi iş sözleşmesini haklı nedenle fesh edebilir ve işverenden kıdem tazminatını talep edebilir.
Eğer işçi ve işveren arasında yapılan sözleşmede zam yapılacağına dair bir madde yoksa işçi iş sözleşmesini zam yapılmadığı için haklı nedenle fesh edemez. Yargıtay kararları da bu doğrultuda. Çalışan zam konusunda mutlu değilse işçi işten ayrılabilir ancak bu haklı nedenle fesih olmayacaktır."
İŞ SÖZLEŞMELERİNDE ZAM KONUSU KARARLAŞTIRILMALI
Cansen Erdoğan iş sözleşmelerinde zam kavramının belirlenmesinin büyük önem taşıdığının altını çizerek, "Zam zorunluluğunun bulunmaması özellikle enflasyonun yüksek olduğu ülkelerde çalışanların aleyhine bir durum yaratıyor. Kanunen 45 saat aynı performansla çalışmaya devam eden işçi, ücreti artmayınca motivasyonunu kaybediyor.
Üstelik kendi maaşına zam yapılmıyor. Ancak ülkede her şeye; gıda, barınma, ulaşım, eğitim, sağlık gibi zorunlu harcamalara sürekli zam gelip, kendi maaşına zam alamayan işçi bu durumun adaletsiz olduğunu düşünüyor. Bu konuda da haklı. Bu nedenle iş sözleşmesi imzalanırken uygulanacak zam konusunun sözleşmede yer alması büyük önem taşıyor. Yüzde olarak belirtilebileceği gibi devletin resmi makamları tarafından tespit edilen enflasyon, asgari ücret zammı, TEFE, TÜFE gibi değerlere atıfta bulunarak da bu oranlar belirlenebilir." ifadelerine yer verdi.
Fakat çalışanlar işe başlama zamanında bu konuya çok önem verilmiyor. İşverenin zam yapma zorunluluğu iş sözleşmesinde belirtilmediyse bulunmuyor. Ancak Cansen Erdoğan aynı kadroda çalışanların maaş artışı ile ilgili olarak şunları paylaştı:
"Aynı kadroda, aynı işi yapan çalışanlardan birine zam yapılırken diğerine yapılmaması durumunda bir adaletsizlik söz konusu oluyor ve bununla ilgili hukuki haklar mevcut. İşveren aynı bölümlerde çalışan işçilerden birine zam yapıp diğerine yapmazsa eşit davranma hükmüne aykırılık teşkil eder.
Eşit davranma ilkesi sadece iş hukukunda değil, tüm hukuk alanlarında geçerli. İş hukuku anlamında aynı yerde çalışan işçiler arasında haklı ve objektif bir neden bulunmadıkça farklı davranmama borcu ilkesine de aykırılık teşkil eder. Dolayısıyla eğer farklı ücret, farklı prim, farklı ücret ek ödemesi eşit işlem borcuna aykırılık oluşturur ve bu durumda büyük bir sıkıntı yaşar. Bu durumda mahrum kaldığı ödemeleri talep eder.
Dolayısıyla iş kanunu madde 5'te eşit işlem borcu bir de ayrımcılık yasağı düzenlenmiştir. Ayrımcılık tazminatına hak kazanabilmek için din, dil, cinsiyet, cinsel yönelim, engellilik sebebi ile ayrımcılık yapılması aranmaktadır. o zaman da ayrımcılık tazminatı istenir. Eğer ayrımcılık uygulanıyorsa işçiye 4 aya kadar tazminat ödenir. " yorumunda bulundu.
